Akt o Sztucznej Inteligencji (AI Act), uchwalony w czerwcu 2024 roku, jest pierwszym kompleksowym aktem prawnym w Unii Europejskiej regulującym rozwój i stosowanie sztucznej inteligencji. Celem tego aktu jest zapewnienie bezpiecznego i etycznego wykorzystania technologii AI, ze szczególnym naciskiem na ochronę praw człowieka, prywatności oraz przeciwdziałanie dyskryminacji. Dla osób ze szczególnymi potrzebami, akt ten ma istotne znaczenie, ponieważ wprowadza ramy prawne, które chronią ich prawa oraz promują dostępność technologii. Oto najważniejsze postanowienia Aktu o Sztucznej Inteligencji z perspektywy osób ze szczególnymi potrzebami:

### 1. **Kategoryzacja systemów AI i poziomy ryzyka**
Akt wprowadza cztery kategorie systemów AI w zależności od poziomu ryzyka, jakie niosą one dla praw i wolności obywatelskich:
– **Systemy o niedopuszczalnym ryzyku**: Zakazuje się stosowania AI w sposób, który zagraża prawom człowieka, np. masowej inwigilacji czy manipulacji zachowań.
– **Systemy o wysokim ryzyku**: Dotyczą one obszarów krytycznych, takich jak opieka zdrowotna, edukacja, rekrutacja oraz systemy wspomagające osoby ze szczególnymi potrzebami. Takie systemy muszą spełniać rygorystyczne wymagania dotyczące bezpieczeństwa, przejrzystości i niezawodności.
– **Systemy o niskim i minimalnym ryzyku**: Obejmują systemy AI używane w mniej ryzykownych zastosowaniach, takich jak aplikacje rozrywkowe czy systemy wspomagające nawigację.

Z perspektywy osób ze szczególnymi potrzebami, szczególnie ważne są systemy klasyfikowane jako „wysokiego ryzyka”, które obejmują technologie wspomagające w edukacji, opiece zdrowotnej czy dostępie do rynku pracy. Przepisy te gwarantują, że AI w tych obszarach będzie bezpieczna, pozbawiona uprzedzeń i dostępna dla wszystkich.

### 2. **Zasady dotyczące równości i niedyskryminacji**
Akt kładzie szczególny nacisk na przeciwdziałanie dyskryminacji, w tym dyskryminacji wobec osób z niepełnosprawnościami. Wszelkie systemy AI muszą być zaprojektowane tak, aby nie wzmacniały uprzedzeń ani nie powodowały wykluczenia. Jest to kluczowe w kontekście narzędzi wspomagających osoby z niepełnosprawnościami, takich jak aplikacje do rozpoznawania mowy czy obrazu.

**Zalety dla osób ze szczególnymi potrzebami**:
– Systemy AI muszą uwzględniać różnorodność społeczną i być testowane pod kątem równego traktowania różnych grup, co zapobiega sytuacjom, w których technologie stają się mniej dostępne dla osób z niepełnosprawnościami.
– AI musi działać w sposób przejrzysty, co oznacza, że użytkownicy mają prawo wiedzieć, w jaki sposób działają algorytmy i czy mają wpływ na ich prawa lub dostęp do usług.

### 3. **Dostępność technologii AI**
Akt o Sztucznej Inteligencji wymaga, aby wszystkie systemy AI, zwłaszcza te wspomagające w sektorze publicznym, były w pełni dostępne dla osób z niepełnosprawnościami. Przepisy te nakładają obowiązek zapewnienia, że technologie AI są projektowane zgodnie z zasadami uniwersalnego projektowania i dostępności cyfrowej.

**Najważniejsze postanowienia dotyczące dostępności**:
– Aplikacje AI używane w sektorze publicznym, takie jak systemy edukacyjne, opieki zdrowotnej czy usług publicznych, muszą być zgodne ze standardami dostępności (np. dla osób niewidomych, niedosłyszących czy z ograniczeniami ruchowymi).
– Systemy AI muszą być testowane pod kątem ich przydatności dla osób z różnymi potrzebami, a organizacje mają obowiązek regularnego monitorowania zgodności z przepisami dotyczącymi dostępności.

### 4. **Prawo do przejrzystości i wyjaśnień**
Akt wprowadza prawo do zrozumienia, jak działają systemy AI, zwłaszcza w sytuacjach, gdy AI ma wpływ na decyzje dotyczące osób indywidualnych (np. w procesach rekrutacyjnych lub decydowaniu o dostępie do usług publicznych). Jest to szczególnie ważne dla osób ze specjalnymi potrzebami, które mogą być narażone na dyskryminację w tych procesach.

**Co to oznacza dla osób ze szczególnymi potrzebami**:
– Użytkownicy mają prawo uzyskać jasne informacje na temat działania systemów AI, które mają wpływ na ich życie.
– Organizacje muszą oferować możliwość kontaktu z człowiekiem w przypadku podejmowania decyzji automatycznych, co daje osobom z niepełnosprawnościami szansę na odwołanie się od decyzji podejmowanych przez AI.

### 5. **Ochrona danych osobowych i prywatności**
Akt nakłada rygorystyczne wymogi dotyczące ochrony danych osobowych. Dla osób ze szczególnymi potrzebami, które często korzystają z systemów AI przetwarzających dane zdrowotne lub informacje o ich stanie zdrowia, przepisy te stanowią dodatkową warstwę ochrony.

**Najważniejsze postanowienia**:
– Systemy AI muszą przestrzegać przepisów dotyczących ochrony danych osobowych, w tym RODO, co oznacza, że dane muszą być przetwarzane w sposób bezpieczny i zgodny z prawem.
– Osoby mają prawo do pełnej kontroli nad swoimi danymi i mogą żądać usunięcia swoich danych z systemów AI, jeśli uznają to za konieczne.

### 6. **Obowiązek oceny wpływu AI**
Dla systemów AI, które mają istotny wpływ na życie osób ze szczególnymi potrzebami, wprowadzono obowiązek przeprowadzenia oceny ich wpływu na prawa człowieka oraz zgodność z zasadami etycznymi. Oznacza to, że zanim nowa technologia zostanie wdrożona, musi być dokładnie oceniona pod kątem ryzyka i potencjalnych korzyści.

### Podsumowanie
Akt o Sztucznej Inteligencji z 2024 roku wprowadza liczne przepisy, które mają na celu ochronę osób ze szczególnymi potrzebami przed dyskryminacją, zapewnienie im równego dostępu do nowoczesnych technologii oraz pełną ochronę danych osobowych. Kluczowe jest także to, że technologie AI, zwłaszcza te o wysokim ryzyku, muszą spełniać wysokie standardy dostępności, przejrzystości i bezpieczeństwa, co pozwala osobom ze szczególnymi potrzebami korzystać z nich w sposób bardziej efektywny i bezpieczny.