Mimo że generatywna sztuczna inteligencja (AI) niesie ze sobą wiele korzyści, w szczególności dla osób ze specjalnymi potrzebami, istnieją również istotne zagrożenia, które należy wziąć pod uwagę, aby korzystanie z tych technologii było bezpieczne i przynosiło zamierzone efekty. Zrozumienie tych ryzyk jest kluczowe, zwłaszcza dla osób z niepełnosprawnościami, które mogą być bardziej narażone na niektóre negatywne skutki. Oto najważniejsze zagrożenia związane z wykorzystaniem generatywnej AI:

### 1. **Dezinformacja i manipulacja treściami**
Generatywna sztuczna inteligencja może tworzyć treści, które wyglądają lub brzmią jak prawdziwe, ale w rzeczywistości mogą wprowadzać w błąd. Na przykład, technologia deepfake pozwala na tworzenie fałszywych nagrań wideo i audio, co może prowadzić do szerzenia dezinformacji (tzw. deep fakes). Osoby ze szczególnymi potrzebami mogą mieć trudności z odróżnieniem prawdziwych informacji od fałszywych, co może skutkować ich manipulacją lub narażeniem na oszustwa. Z tego powodu ważne jest, aby korzystać z zaufanych źródeł informacji i narzędzi, które są odpowiednio weryfikowane.

### 2. **Zagrożenia prywatności**
Generatywna AI, która jest zintegrowana z systemami rozpoznawania twarzy, głosu czy innych danych osobowych, może naruszać prywatność użytkowników. Dla osób z niepełnosprawnościami, które korzystają z technologii do codziennej komunikacji lub wsparcia, gromadzenie danych przez takie systemy może wiązać się z ryzykiem ich nieautoryzowanego wykorzystania. Przykładem może być przechwycenie prywatnych rozmów lub analizowanie nawyków użytkownika bez jego wiedzy. Dlatego ważne jest, aby stosować rozwiązania, które zapewniają wysoki poziom ochrony danych osobowych.

### 3. **Uzależnienie od technologii**
Generatywna AI może być bardzo użyteczna, ale nadmierne poleganie na niej może prowadzić do uzależnienia od technologii. Osoby ze specjalnymi potrzebami, korzystające z narzędzi opartych na AI, mogą z czasem polegać wyłącznie na technologii, tracąc zdolność do samodzielnego wykonywania niektórych zadań. Przykładem może być zbyt duże zaufanie do wirtualnych asystentów AI w zarządzaniu codziennymi obowiązkami, co może osłabić umiejętności organizacyjne lub społeczne użytkownika.

### 4. **Dyskryminacja i uprzedzenia algorytmiczne**
Generatywna AI opiera się na danych, na podstawie których „uczy się” tworzyć nowe treści. Niestety, te dane mogą zawierać błędy lub uprzedzenia, które są odzwierciedlane w działaniu algorytmów. Dla osób z niepełnosprawnościami oznacza to, że technologie AI mogą nie zawsze być w pełni dostosowane do ich potrzeb lub mogą reprodukować negatywne stereotypy. Na przykład, chatboty mogą nieprawidłowo reagować na osoby z niepełnosprawnościami lub treści generowane przez AI mogą nie uwzględniać ich specyficznych wymagań.

### 5. **Złożoność obsługi i brak dostępności**
Chociaż generatywna AI ma potencjał do wspierania osób ze specjalnymi potrzebami, wiele narzędzi może być zbyt skomplikowanych w obsłudze. Osoby z niepełnosprawnościami, szczególnie te z trudnościami poznawczymi, mogą mieć problemy z nauką korzystania z tych technologii, co może prowadzić do frustracji i wykluczenia technologicznego. Ponadto, niektóre systemy AI mogą nie być w pełni dostępne dla wszystkich, np. osoby niewidome mogą mieć trudności z obsługą narzędzi generujących obrazy, jeśli nie są one dostosowane do ułatwień takich jak opisy tekstowe.

### 6. **Ryzyko tworzenia nieodpowiednich treści**
Generatywna AI ma zdolność do tworzenia dowolnych treści na podstawie wprowadzonych danych, co oznacza, że może również generować treści nieodpowiednie lub szkodliwe. Osoby korzystające z takich narzędzi mogą nieumyślnie napotkać obrazy, teksty lub filmy, które mogą być niepokojące lub nieodpowiednie dla ich wieku i stanu zdrowia. Dla osób ze szczególnymi potrzebami, które są bardziej podatne na negatywne bodźce, taki kontakt może wywołać stres lub dyskomfort.

### 7. **Koszty związane z zaawansowanymi narzędziami AI**
Chociaż wiele narzędzi opartych na generatywnej sztucznej inteligencji jest dostępnych bezpłatnie, niektóre zaawansowane funkcje mogą wymagać opłat. Osoby ze specjalnymi potrzebami mogą napotkać bariery finansowe, które ograniczą ich dostęp do pełnej funkcjonalności narzędzi AI. Może to również prowadzić do nierówności, gdzie tylko osoby z odpowiednimi zasobami finansowymi będą miały dostęp do najbardziej zaawansowanych rozwiązań wspierających ich potrzeby.

### Podsumowanie
Generatywna sztuczna inteligencja ma potencjał, aby znacząco poprawić jakość życia osób ze specjalnymi potrzebami, oferując wsparcie w codziennej komunikacji, edukacji i integracji społecznej. Jednak należy pamiętać o zagrożeniach, takich jak dezinformacja, naruszenia prywatności, uzależnienie od technologii, czy dyskryminacja algorytmiczna. Ważne jest, aby osoby korzystające z tych technologii oraz ich opiekunowie były świadome tych ryzyk i podejmowały kroki, aby minimalizować ich wpływ, korzystając z AI w sposób odpowiedzialny i bezpieczny.

Generatywna sztuczna inteligencja (AI) to technologia, która pozwala komputerom tworzyć nowe treści – mogą to być obrazy, teksty, dźwięki, a nawet filmy. Zamiast tylko analizować lub rozpoznawać dane, generatywna AI potrafi „wymyślać” coś zupełnie nowego na podstawie tego, czego wcześniej się nauczyła. Wyjątkowość tej technologii polega na jej zdolności do samodzielnego tworzenia, co oznacza, że nie tylko przetwarza informacje, ale generuje unikalne treści.

Aby lepiej to zrozumieć, wyobraźmy sobie komputer, który widział wiele obrazów przedstawiających domy. Na tej podstawie potrafi stworzyć swój własny, nowy obraz domu, który nie istniał wcześniej. Podobnie działa to z tekstem – jeśli AI przeczyta wiele artykułów lub opowiadań, może napisać swój własny tekst, który brzmi jakby został napisany przez człowieka.

### Najważniejsze narzędzia generatywnej sztucznej inteligencji

1. **GPT (Generative Pre-trained Transformer)** – To jedno z najpopularniejszych narzędzi generatywnej AI, które jest używane do generowania tekstów. GPT może pisać artykuły, odpowiadać na pytania, tworzyć dialogi czy nawet generować pomysły. Dla osób z niepełnosprawnościami GPT może być używany jako narzędzie do szybkiego tworzenia tekstów, odpowiedzi czy pomoc w komunikacji, jeśli mają trudności z pisaniem lub mówieniem.

2. **DALL-E** – Jest to narzędzie generatywnej AI, które potrafi tworzyć obrazy na podstawie opisu tekstowego. Użytkownik opisuje, co chciałby zobaczyć, a DALL-E tworzy obraz zgodny z tym opisem. To narzędzie może być bardzo pomocne dla osób niewidomych lub słabowidzących, które mogą zlecać tworzenie obrazów lub grafik na podstawie swoich potrzeb i opisywać, co chciałyby zobaczyć.

3. **DeepFake** – Choć ta technologia jest kontrowersyjna, ponieważ może być używana do manipulowania obrazami i wideo, jej wersje użyteczne mogą być stosowane np. w tworzeniu spersonalizowanych treści wideo. DeepFake może być używany do tworzenia realistycznych nagrań wideo osób, co może wspierać np. terapię mowy lub edukację zdalną dla osób z trudnościami w nauce.

4. **Chatboty oparte na AI** – Narzędzia takie jak ChatGPT czy Google Bard to generatywne modele AI, które potrafią prowadzić rozmowę z użytkownikiem. Mogą być używane do wsparcia osób z trudnościami w komunikacji, oferując automatyczne odpowiedzi w prostszym języku lub pomagając w organizacji codziennych zadań. Chatboty są przyjazne i łatwe w użyciu, co czyni je dostępnymi dla osób z różnymi niepełnosprawnościami.

5. **Audio i muzyka generowana przez AI** – AI potrafi również tworzyć dźwięki i muzykę. Narzędzia takie jak *OpenAI Jukebox* pozwalają na generowanie muzyki na podstawie podanych przykładów lub preferencji użytkownika. Może to być przydatne dla osób z niepełnosprawnościami, które chcą rozwijać swoje zdolności muzyczne, ale mają ograniczone możliwości korzystania z tradycyjnych instrumentów.

### Zastosowania generatywnej sztucznej inteligencji dla osób ze szczególnymi potrzebami

1. **Tworzenie spersonalizowanych treści** – Generatywna AI może tworzyć teksty, obrazy lub inne treści dostosowane do potrzeb danej osoby. Na przykład, może generować materiały edukacyjne w prostszym języku, dostosowane do poziomu zrozumienia użytkownika, co jest szczególnie ważne w edukacji osób z trudnościami poznawczymi.

2. **Wsparcie w komunikacji** – Dzięki generatywnej AI osoby, które mają trudności z mówieniem, mogą korzystać z narzędzi, które „uczą się” ich preferencji i pomagają generować odpowiedzi w bardziej naturalny sposób. Przykładem może być chatbot oparty na AI, który może prowadzić rozmowy na różne tematy, dostosowując poziom komunikacji do potrzeb użytkownika.

3. **Rozrywka i kreatywność** – Generatywna AI może być również używana do tworzenia rozrywkowych treści, takich jak opowiadania, muzyka czy filmy, co może być szczególnie ważne dla osób, które szukają sposobów na rozwijanie swojej kreatywności mimo fizycznych ograniczeń. Przykładowo, osoby, które nie mogą rysować, mogą korzystać z narzędzi takich jak DALL-E, aby tworzyć obrazy na podstawie opisu.

4. **Personalizacja narzędzi wspierających codzienne życie** – Generatywna AI może wspierać osoby z niepełnosprawnościami, tworząc spersonalizowane rozwiązania, które ułatwią zarządzanie codziennymi zadaniami. Przykładem może być generowanie przypomnień, list zadań czy kalendarzy dostosowanych do indywidualnych potrzeb.

Podsumowując, generatywna sztuczna inteligencja to zaawansowana technologia, która potrafi tworzyć nowe treści w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb. Dzięki różnorodnym narzędziom, AI może znacząco poprawić jakość życia osób ze szczególnymi potrzebami, wspierając ich w codziennej komunikacji, edukacji, pracy oraz rozrywce.

Rozpoczynamy nowy, innowacyjny projekt, współfinansowany ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), pod tytułem „Inkluzja wsparta sztuczną inteligencją – kompendium wiedzy w publikacji internetowej”. Inicjatywa ta, trwająca do końca marca 2025 roku, ma na celu stworzenie kompleksowego zbioru materiałów edukacyjnych w formie audiowizualnej, którego zadaniem będzie przybliżenie zastosowań sztucznej inteligencji w codziennym życiu osób ze szczególnymi potrzebami.

Nasz projekt zakłada opracowanie i udostępnienie 25 godzin wysokiej jakości treści wideo, obejmujących zarówno teoretyczne aspekty, jak i praktyczne rozwiązania z zakresu technologii AI, które mogą znacząco poprawić jakość życia osób z niepełnosprawnościami. W przygotowanych materiałach przedstawimy m.in. aktualne trendy i innowacje w obszarze sztucznej inteligencji, które wspierają inkluzję społeczną, umożliwiając lepszy dostęp do narzędzi technologicznych, usprawniając komunikację, mobilność, edukację oraz aktywność zawodową osób ze szczególnymi potrzebami.

Projekt „Inkluzja wsparta sztuczną inteligencją” to odpowiedź na rosnące zapotrzebowanie na wiedzę i umiejętności związane z wykorzystywaniem nowoczesnych technologii w procesie włączania osób z niepełnosprawnościami do pełnoprawnego uczestnictwa w życiu społecznym. W ramach kompendium zaprezentujemy praktyczne przykłady rozwiązań AI, które mogą zostać zaimplementowane zarówno przez osoby prywatne, jak i instytucje działające na rzecz osób z niepełnosprawnościami, przyczyniając się do zwiększenia ich niezależności oraz poprawy jakości życia.

Materiały, które zostaną opracowane, będą dostępne bezpłatnie w formie internetowej, co zagwarantuje szeroki dostęp do wiedzy dla każdej zainteresowanej osoby, bez względu na miejsce zamieszkania czy poziom zaawansowania w obszarze technologii. Naszym celem jest stworzenie platformy edukacyjnej, która będzie służyła jako wartościowe źródło informacji zarówno dla osób z niepełnosprawnościami, jak i dla profesjonalistów, nauczycieli, opiekunów oraz decydentów, którzy poszukują nowoczesnych narzędzi wspierających inkluzję.

Serdecznie zapraszamy do śledzenia postępów projektu oraz do aktywnego udziału w jego rozwoju. Wierzymy, że nasza praca przyczyni się do budowania bardziej sprawiedliwego, dostępnego i technologicznie zaawansowanego społeczeństwa, w którym sztuczna inteligencja staje się kluczowym elementem wsparcia i integracji osób ze szczególnymi potrzebami